1. Đặt vấn đề
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Xét xử là tốt. Nhưng không phải xét xử thì còn tốt hơn”. Câu nói này thể hiện phương châm rất quan trọng trong đường lối xử lý tội phạm của Nhà nước ta, lấy giáo dục, phòng ngừa là chính, phòng ngừa tốt cũng chính là chống tội phạm tốt; coi việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) về tội phạm là nhiệm vụ quan trọng, hàng đầu. Để phòng ngừa tội phạm có hiệu quả, thì yêu cầu đối với công tác PBGDPL nhằm nâng cao nhận thức càng phải được quan tâm, chú trọng.
Hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung, tội phạm giết người nói riêng từ trước đến nay được thực hiện theo phương châm: nhanh chóng, kịp thời, không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, tránh làm oan người vô tội, trừng trị, giáo dục và cải tạo người phạm tội, hình thành thói quen phản ứng tích cực và hưởng ứng của Nhà nước và xã hội đối với tội phạm. Trong cách tiếp cận để phòng ngừa tội phạm, chúng ta vẫn luôn coi trọng biện pháp PBGDPL, nâng cao nhận thức, ý thức pháp luật trong nhân dân về phòng, chống tội phạm, nhất là tội phạm nguy hiểm có nguyên nhân xã hội.
Phổ biến, giáo dục pháp luật, trong đó có PBGDPL về phòng, chống tội phạm là một trong những chức năng, nhiệm vụ quan trọng của ngành Tư pháp, là hoạt động có ý nghĩa liên quan thiết thân đến việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của toàn Ngành. Thực hiện nhiệm vụ này, hoạt động PBGDPL về phòng, chống tội phạm hướng đến những mục đích cơ bản như sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, kịp thời của các cấp ủy Đảng, chính quyền đối với công tác PBGDPL về phòng, chống tội phạm; qua đó huy động sự phối hợp chặt chẽ, tham gia hiệu quả giữa các cơ quan, ban ngành và toàn thể nhân dân trong công tác PBGDPL về phòng, chống tội phạm, tạo nên sức mạnh tổng hợp của toàn bộ hệ thống chính trị trong công tác này. Đặt nhiệm vụ phòng, chống tội phạm là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên trong chương trình phát triển kinh tế- xã hội ở địa phương, đơn vị mình.
Hai là, thông qua hoạt động PBGDPL về phòng, chống tội phạm để đề cao trách nhiệm và nêu gương của cán bộ, đảng viên và nhân dân về công tác phòng, chống tội phạm; biểu dương khen thưởng kịp thời người có thành tích trong công tác này;
Ba là, phát huy tối đa vai trò, chức năng đầu mối của cơ quan tư pháp, cán bộ tư pháp trong việc tham mưu cho các cấp ủy, chính quyền về triển khai hoạt động PBGDPL về phòng, chống tội phạm. Tính chủ động của cơ quan tư pháp là điều kiện rất quan trọng để hoạt động này đi vào chiều sâu, đảm bảo chất lượng và hiệu quả. Do đó, cần nâng cao năng lực và khả năng của đội ngũ cán bộ tư pháp để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của công tác PBGDPL về phòng, chống tội phạm trong tình hình mới.
Bốn là, bảo đảm hoạt động PBGDPL về phòng, chống tội phạm được thực hiện một cách thường xuyên, liên tục, sáng tạo, luôn đổi mới các hình thức, biện pháp thực hiện phù hợp, hiệu quả.
Năm là, thực hiện quan điểm lấy giáo dục, phòng ngừa là chính, kết hợp với răn đe, giữ nghiêm kỷ cương, đề cao tính nhân đạo xã hội chủ nghĩa, bản chất ưu việt của chế độ ta và truyền thống tốt đẹp của dân tộc, phát huy vai trò quần chúng và các đoàn thể nhân dân chủ động tham gia phòng, chống tội phạm, vì vậy, công tác PBGDPL về phòng, chống tội phạm phải đạt đến mục đích cuối cùng là nâng cao trách nhiệm, vai trò chủ động của các ngành, đoàn thể, tầng lớp nhân dân tham gia phòng ngừa, phát hiện đấu tranh phòng, chống tội phạm, đặc biệt là tội phạm giết người có nguyên nhân xã hội.
2. Kết quả thực hiện công tác PBGDPL về tội phạm giết người do nguyên nhân xã hội trong thời gian qua
Thực tế thời gian qua, tình hình tội phạm giết người do nguyên nhân xã hội diễn biến phức tạp với tính chất, mức độ, hậu quả thiệt hại ngày càng nghiêm trọng. Đây là hiện tượng xã hội rất phức tạp, có tác động, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, đến quyền được sống, quyền được bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của công dân; gây bức xúc trong dư luận xã hội. Trước hiện tượng đó, Bộ Công an, cấp ủy, chính quyền, đoàn thể tại nhiều địa phương đã nghiên cứu, phân tích và đề ra nhiều giải pháp để tăng cường hơn nữa các biện pháp phòng ngừa, đấu tranh và chống các tội phạm nói chung, tội giết người nói riêng, trong đó có nhóm giải pháp tuyên truyền, PBGDPL gắn với triển khai thực hiện Chiến lược quốc gia phòng, chống tội phạm giai đoạn 2016-2025 và định hướng đến năm 2030 (kèm theo Quyết định số 623/QĐ-TTg ngày 14/4/2016 của Thủ tướng Chính phủ).
Trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ được giao, Bộ Tư pháp, các Bộ, ngành, đoàn thể, cấp ủy, chính quyền địa phương đã quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, tăng cường phối hợp để triển khai các hoạt động tuyên truyền, PBGDPL để phòng chống tội phạm giết người gắn với tuyên truyền, phổ biến các quy định của Bộ luật hình sự năm 2017 (sửa đổi, bổ sung), nhất là thông qua hoạt động điều tra, truy tố, xét xử đối với các tội phạm này.
Với việc xác định PBGDPL về phòng, chống tội phạm là một nhiệm vụ quan trọng, nên hoạt động này đã được cụ thể hóa trong các kế hoạch, chương trình, đề án về PBGDPL hàng năm và theo từng giai đoạn. Trong thời gian qua, pháp luật về phòng, chống tội phạm, nhất là tội phạm giết người có nguyên nhân xã hội luôn là nội dung được quan tâm chỉ đạo, hướng dẫn triển khai đến các tầng lớp nhân dân, tập trung vào các địa bàn có điểm nóng, có nhiều bức xúc, tệ nạn xã hội… thông qua nhiều hoạt động. Trong đó, Bộ chú trọng, quan tâm đến hoạt động hướng dẫn, chỉ đạo về công tác PBGDPL. Hàng năm, Bộ Tư pháp đều có văn bản hướng dẫn các địa phương, tổ chức pháp chế các bộ, ngành, đoàn thể chú trọng phổ biến các văn bản pháp luật mới, liên quan thiết thực đến cuộc sống của người dân về phòng, chống tội phạm. Đặc biệt, trong việc hướng dẫn triển khai phổ biến đối với các vấn đề dư luận quan tâm, cần định hướng dư luận xã hội, Bộ đã chú trọng hướng dẫn tăng cường công tác PBGDPL trước tình trạng phát sinh nhiều vụ việc tội phạm giết người có nguyên nhân xã hội trong thời gian qua.
Bộ Tư pháp cũng đã chủ trì, phối hợp với Bộ, ngành, đoàn thể triển khai thực hiện Đề án “Tăng cường công tác PBGDPL nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh thiếu niên đến năm 2020” và Đề án: "Tăng cường công tác PBGDPL tại một số địa bàn trọng điểm về vi phạm pháp luật đến năm 2021". Các Đề án này đã góp phần trang bị kiến thức pháp luật cần thiết cho người dân, nhất là tại địa bàn cơ sở trong bảo vệ bản thân trước các hành vi tội phạm giết người có nguyên nhân xã hội thời gian qua.
- Các hoạt động PBGDPL về tội phạm giết người được thực hiện đồng bộ và toàn diện, dưới nhiều hình thức đa dạng, bao gồm: i) Tổ chức hội nghị, hội thảo tập huấn cho báo cáo viên pháp luật Trung ương, báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh, cán bộ chủ chốt làm công tác PBGDPL, trợ giúp pháp lý tại một số địa phương; giáo viên dạy môn giáo dục công dân trong nhà trường; giảng viên dạy môn học pháp luật trong các trường cao đẳng đại học; cán bộ công an, quản lý trại giam… ii) Tổ chức biên soạn, phát hành hoặc đăng tải lên Trang thông tin điện tử PBGDPL các tài liệu tuyên truyền, phổ biến; trách nhiệm bảo vệ, phòng, chống và xử lý tội phạm giết người; iii) Thực hiện các hoạt động thông tin, truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng; phối hợp với cơ quan báo, đài thực hiện các chuyên trang, chuyên mục về pháp luật, trong đó có chính sách, pháp luật về phòng chống tội phạm nói chung, tội phạm giết người nói riêng; iv) Phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo, hướng dẫn các Sở Giáo dục và Đào tạo, Ban Giám hiệu nhà trường (tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông) tăng cường công tác PBGDPL, trang bị kiến thức pháp luật, kỹ năng áp dụng pháp luật cho học sinh, sinh viên để phòng ngừa tội phạm giết người dưới các hình thức như: Tổ chức rà soát giáo trình giảng dạy pháp luật, sách giáo khoa môn giáo dục công dân, kiến nghị ngành giáo dục cập nhật, bổ sung các nội dung cần thiết; phối hợp tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật trực tuyến với nội dung là các kiến thức về tội phạm, phòng chống và biện pháp xử lý tội phạm giết người…; v) Phát huy hiệu quả của tủ sách pháp luật trong nâng cao nhận thức pháp luật cho nhân dân…
Tuy nhiên, hiệu quả, chất lượng từ hoạt động tuyên truyền, PBGDPL nói chung và đối với tội phạm giết người nói riêng vẫn còn hạn chế, chưa tạo được chuyển biến căn bản, toàn diện trong ý thức tuân thủ, chấp hành pháp luật từ phía người dân; chưa tạo thành phong trào xã hội rộng lớn toàn dân tham gia đấu tranh, phòng chống tội phạm.
3. Định hướng tăng cường công tác PBGDPL về tội phạm giết người có nguyên nhân xã hội trong thời gian tới
Thứ nhất, tiếp tục quán triệt, phổ biến để nâng cao ý thức pháp luật về đấu tranh phòng ngừa và chống các tội phạm về giết người; chú trọng giáo dục nâng cao ý thức tuân thủ, chấp hành Hiến pháp và pháp luật; tôn trọng tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, đặc biệt là quyền sống của mỗi người. Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác phối hợp trong thông tin, truyền thông, phổ biến giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật, nhất là cơ quan công an với chính quyền địa phương và các cơ quan được giao nhiệm vụ PBGDPL, các phương tiện thông tin, truyền thông đại chúng trong tuyên truyền, phổ biến về tình hình tội phạm giết người và quá trình đấu tranh, phòng ngừa và chống các tội phạm này.
Thứ hai, tăng cường các hoạt động thông tin, truyền thông, phổ biến các tình hình, nguyên nhân, điều kiện của tội phạm giết người và giải pháp khắc phục nguyên nhân xã hội dẫn đến tội phạm giết người. Quản lý chặt chẽ các hoạt động thông tin, truyền thông của các cơ quan thông tin, truyền thông, báo chí, xuất bản, các trang mạng xã hội, các trò chơi trực tuyến theo đúng Luật Báo chí và các quy định về quản lý đối với các hoạt động văn hóa, phim ảnh, các trò chơi trực tuyến để hạn chế tình trạng bạo lực (gia đình, học đường và ngoài xã hội). Hạn chế tối đa các thông tin tiêu cực, các hành vi lệch chuẩn xã hội trên báo chí, phương tiện tuyền thông đại chúng, nhất là tin giật gân, câu khách, những hành vi mô tả rùng rợn. Nghiên cứu, phát triển các loại hình trò chơi trực tuyến gắn với giáo dục nhân cách, kỹ năng sống phù hợp với sự phát triển của tâm sinh lý lứa tuổi; tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật với các cơ quan thông tin truyền thông trong việc cung cấp các thông tin chính thức, thông tin đúng đắn về đấu tranh phòng chống tội phạm giết người. Quản lý chặt chẽ và kiểm soát các công cụ, phương tiện phạm tội giết người thường được sử dụng như các loại vũ khí nóng, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ…
Thứ ba, tiếp tục đổi mới nội dung PBGDPL liên quan đến tội phạm giết người theo hướng giảm bớt nội dung quy định cụ thể của pháp luật, theo từng văn bản cụ thể mà gắn với các tình huống, vụ việc, sự kiện pháp lý trong mối quan hệ với sự điều chỉnh của pháp luật để tạo ra thói quen đối chiếu giữa hành vi với quy định của pháp luật. Chú trọng thông tin, định hướng về phương thức, thủ đoạn, động cơ phạm tội mới để mọi người biết, phòng ngừa và tránh các hành vi xâm hại. Tăng cường thông tin về các địa chỉ của các cơ quan được giao nhiệm vụ đấu tranh, phòng chống tội phạm để mọi người kịp thời liên hệ khi bị xâm hại hoặc đe dọa xâm hại. Thông tin đầy đủ về công tác phòng ngừa, đấu tranh, xử lý đối với các tội phạm giết người của các cơ quan bảo vệ pháp luật và sự tham gia đấu tranh, phòng ngừa của các tổ chức đoàn thể xã hội và nhân dân. Chú trọng tuyên truyền, phổ biến những hậu quả bất lợi, trách nhiệm pháp lý mà người phạm tội phải chịu đối với hành vi giết người của mình để giáo dục, phòng ngừa, hạn chế tình hình vi phạm.
Thứ tư, tiếp tục đa dạng hóa các hình thức PBGDPL, chú trọng giáo dục pháp luật trong nhà trường, cho thế hệ trẻ ngay từ khi còn trong ghế nhà trường; chú trọng giáo dục chuyên biệt, nhất là những đối tượng có hành vi lệch chuẩn xã hội, bị xử lý hành chính mà chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc được miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng các biện pháp xử lý thay thế. Đề cao giáo dục nêu gương trong tuân thủ, chấp hành pháp luật, tôn trọng quyền sống, tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người khác từ phía những người thân trong gia đình, thày cô và bạn bè. Tăng cường các hoạt động giáo dục trải nghiệm. Lựa chọn hình thức PBGDPL phù hợp với nội dung, đặc điểm nhận thức của từng nhóm đối tượng, coi trọng PBGDPL cho các nhóm đối tượng chuyên biệt không có điều kiện tự mình tiếp cận, tìm hiểu pháp luật. Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong hoạt động PBGDPL để định hướng, cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, tích cực tham gia phòng ngừa và chống các tội phạm giết người.
Thứ năm, nâng cao vị trí, vai trò và trách nhiệm xã hội của các cơ quan thông tin, truyền thông đại chúng trước xã hội, trước cộng đồng trong quá trình cung cấp, truyền tải các thông tin trên báo chí liên quan đến các nguyên nhân, điều kiện và yếu tố ảnh hưởng đến tình hình tội phạm giết người; phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận, các phong trào quần chúng tham gia phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm giết người để thực sự trở thành phong trào rộng lớn, thu hút mọi lực lượng xã hội tham gia.
Tô Thị Thu Hà
Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật