Dự thảo Luật được bố cục gồm 4 Chương, 63 Điều, cụ thể như sau:
1. Phạm vi điều chỉnh
Về cơ bản, Dự thảo Luật kế thừa quy định tại Luật Phòng, chống rửa tiền (PCRT) hiện hành, theo đó phạm vi điều chỉnh của Luật quy định về các biện pháp phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn, xử lý tổ chức, cá nhân có hành vi rửa tiền, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong PCRT; hợp tác quốc tế trong PCRT. Bên cạnh đó, Dự thảo Luật cũng quy định việc PCRT nhằm tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí huỷ diệt hàng loạt được thực hiện theo quy định của Luật này, quy định của pháp luật hình sự và pháp luật về phòng, chống khủng bố, phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.
2. Đối tượng báo cáo về PCRT
Dự thảo Luật kế thừa quy định về đối tượng báo cáo PCRT tại Luật PCRT, bao gồm tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan.
Bên cạnh đó, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số nội dung về đối tượng báo cáo, cụ thể:
- Sửa đổi, bổ sung tên gọi của một số hoạt động của đối tượng báo cáo, ví dụ: sửa đổi tên gọi hoạt động cung cấp dịch vụ ủy thác đầu tư thành hoạt động cung cấp dịch vụ thỏa thuận pháp lý; sửa đổi, bổ sung tên gọi các hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm, kinh doanh bất động sản, kinh doanh trò chơi có thưởng …. Việc sửa đổi, bổ sung tên gọi các hoạt động để phù hợp với nội hàm khái niệm của FATF và phù hợp với quy định pháp luật hiện hành.
- Dự thảo Luật đã luật hóa quy định tại Nghị định 87/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 116/2013/NĐ-CP, theo đó, bổ sung đối tượng báo cáo là các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán.
- Trong quá trình xây dựng Luật, để đáp ứng khuyến nghị của Lực lượng đặc nhiệm tài chính (FATF) và đánh giá của Nhóm Châu Á - Thái Bình Dương về PCRT (APG) tại Báo cáo đánh giá đa phương, đồng thời từ thực tiễn nhu cầu quản lý nhà nước về PCRT, cơ quan chủ trì soạn có đề xuất bổ sung đối tượng báo cáo mới nhưng chưa có khung pháp lý điều chỉnh là: tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản ảo, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian kết nối người đi vay và cho vay dựa trên nền tảng công nghệ… Tuy nhiên, sau khi tổng hợp ý kiến của các cơ quan, tổ chức, đánh giá tính khả thi, đồng thời để đảm bảo quy định tại Luật có tính bao quát được các hoạt động phát sinh trong tương lai, dự thảo Luật được điều chỉnh lại theo hướng giao Chính phủ quy định tổ chức, cá nhân thực hiện các hoạt động mới phát sinh là đối tượng báo cáo. Đồng thời, tại dự thảo Luật cũng đã bổ sung quy định việc đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền được thực hiện đối với cả các hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền. Theo đó, trên cơ sở kết quả đánh giá rủi ro về rửa tiền và việc hoàn thiện khung pháp lý đối với các hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền, Chính phủ sẽ xem xét việc bổ sung đối tượng thực hiện các hoạt động mới là đối tượng báo cáo của Luật PCRT. Quy định này cũng đáp ứng một phần khuyến nghị số 15 của FATF và đánh giá của APG tại Báo cáo đánh giá đa phương.
3. Về hợp tác quốc tế về PCRT
Quy định này được kế thừa từ quy định tại Luật PCRT và luật hóa các quy định tại Nghị định 116/2013/NĐ-CP (đã được sửa đổi, bổ sung). Theo đó, dự thảo Luật quy định cụ thể về nguyên tắc, nội dung hợp tác quốc tế về PCRT, các trường hợp từ chối yêu cầu trao đổi, cung cấp thông tin, quy trình, thủ tục, phương thức hợp tác quốc tế về PCRT và trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước trong hợp tác quốc tế về PCRT.
4. Quy định về đánh giá mức độ rủi ro quốc gia, đối tượng báo cáo về rửa tiền
Để đáp ứng khuyến nghị của FATF, đánh giá của APG tại Báo cáo đánh giá đa phương và phù hợp với thực tiễn triển khai hoạt động đánh giá rủi ro quốc gia, đối tượng báo cáo về rửa tiền, dự thảo Luật bổ sung các quy định về đánh giá rủi ro quốc gia, đối tượng báo cáo về rửa tiền, cụ thể:
- Bổ sung quy định về nghĩa vụ thực hiện đánh giá, cập nhật rủi ro quốc gia về rửa tiền.
Theo đó định kỳ 05 năm, Ngân hàng Nhà nước chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền tại Việt Nam, trình Chính phủ phê duyệt kết quả đánh giá, kế hoạch thực hiện sau đánh giá; việc đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền được thực hiện đối với cả các hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền, chưa thuộc hoạt động của đối tượng báo cáo quy định tại Luật này.
Các bộ, ngành liên quan có trách nhiệm thực hiện: (i) Phổ biến kết quả đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền trong nội bộ của bộ, ngành mình và đến các đối tượng báo cáo thuộc thẩm quyền quản lý, đồng thời có biện pháp nhằm giảm thiểu rủi ro đã xác định; (ii) Cập nhật rủi ro quốc gia về rửa tiền theo kế hoạch thực hiện sau đánh giá hoặc khi có các rủi ro phát sinh thuộc phạm vi quản lý của bộ, ngành gửi Ngân hàng Nhà nước. Trên cơ sở kết quả cập nhật rủi ro của các bộ, ngành, Ngân hàng Nhà nước tổng hợp trình Chính phủ phê duyệt kết quả cập nhật rủi ro quốc gia, kế hoạch thực hiện sau đánh giá.
Do các tiêu chí, phương pháp đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền mang tính kỹ thuật và có thể thay đổi trong từng thời kỳ, dự thảo Luật giao Chính phủ quy định về tiêu chí, phương pháp đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền.
Quy định này được bổ sung trên cơ sở khuyến nghị của FATF. Theo đó Việt Nam phải xác định, đánh giá và hiểu về rủi ro rửa tiền và tài trợ khủng bố của quốc gia mình bao gồm việc chỉ định cơ quan có thẩm quyền hoặc thiết lập cơ chế nhằm phối hợp các hành động để đánh giá rủi ro quốc gia, từ đó xây dựng, cập nhật chiến lược quốc gia về phòng, chống rửa tiền/tài trợ khủng bố (sau đây gọi là “RT/TTKB”) phù hợp với rủi ro được xác định. Đánh giá rủi ro quốc gia là cơ sở để quốc gia tập trung nguồn lực một cách hiệu quả vào các lĩnh vực ưu tiên/các lĩnh vực rủi ro cao về RT/TTKB và được coi là một trong những trụ cột nền tảng của công tác PCRT theo chuẩn mực quốc tế, qua đó tăng cường năng lực quốc gia trong thực hiện 40 Khuyến nghị của FATF. Việc bổ sung điều mới về “Đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền” cũng phù hợp với Kế hoạch hành động quốc gia của Việt Nam về PCRT và tài trợ khủng bố. Điều này sẽ luật hóa nghĩa vụ của Việt Nam trong việc thực hiện nhiệm vụ đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền.
Trên thực tế, căn cứ vào quy định của pháp luật (Khoản 1, Điều 24 Nghị định 116/2013/NĐ-CP ngày 04/10/2013
quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền; khoản 2, Điều 1 Thông tư 20/2019/TT-NHNN ngày 14/11/2019 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 35/2013/TT-NHNN hướng dẫn thực hiện một số quy định về phòng, chống rửa tiền), Kế hoạch hành động quốc gia giai đoạn 2015-2020 về phòng, chống RT/TTKB/TTPBVKHDHL và các yêu cầu của chuẩn mực quốc tế, các bộ, ngành đã cùng phối hợp hoàn thành đánh giá rủi ro quốc gia (trong đó có cấu phần đánh giá rủi ro ngành) lần 1 cho giai đoạn 2012-2017 trên cơ sở bộ công cụ đánh giá của Ngân hàng thế giới. Kết quả đánh giá đã được Thủ tướng Chính phủ thông qua và căn cứ kết quả đánh giá, ngày 30/4/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 474/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch hành động giải quyết những rủi ro RT/TTKB giai đoạn 2019 – 2020. Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch sau đánh giá rủi ro quốc gia, trong năm 2019 các bộ, ngành đều đã ban hành Kế hoạch hành động triển khai Kế hoạch sau đánh giá rủi ro quốc gia tại bộ, ngành. Hiện nay, các bộ ngành đang tiếp tục phối hợp hoàn thành đánh giá rủi ro quốc gia, rủi ro ngành về rửa tiền lần 2 cho giai đoạn 2018 - 2022.
- Bổ sung quy định về trách nhiệm đánh giá, cập nhật rủi ro về rửa tiền của đối tượng báo cáo; báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền kết quả đánh giá rủi ro hoặc cập nhật kết quả đánh giá rủi ro về rửa tiền. Việc bổ sung quy định này nhằm đáp ứng yêu cầu tại khuyến nghị số 10 và 11 của FATF mà Việt Nam còn thiếu hụt. Dự thảo Luật giao Ngân hàng Nhà nước hướng dẫn tiêu chí, phương pháp đánh giá rủi ro về rửa tiền của đối tượng báo cáo.
- Sửa đổi, bổ sung quy định về phân loại khách hàng trên cơ sở rủi ro, theo đó dự thảo Luật quy định đối tượng báo cáo phải xây dựng quy trình quản lý rủi ro về rửa tiền tại tổ chức mình, trong đó phải có nội dung về việc phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro thấp, trung bình, cao và các biện pháp áp dụng tương ứng với các mức độ rủi ro về rửa tiền của khách hàng.
5. Quy định về nhận biết khách hàng và cập nhật, xác minh thông tin nhận biết khách hàng
- Về nhận biết khách hàng, thông tin nhận biết khách hàng, cập nhật thông tin nhận biết khách hàng, biện pháp xác minh thông tin nhận biết khách hàng: dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về thông tin nhận biết khách hàng để phù hợp với pháp luật hiện hành, khuyến nghị của FATF, đánh giá của APG; sửa đổi, bổ sung quy định về thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi, theo đó đối tượng báo cáo phải xác định chủ sở hữu hưởng lợi và áp dụng các biện pháp để nhận biết, cập nhật thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi, đồng thời giao Chính phủ hướng dẫn nội dung này.
- Về nhận biết, xác minh thông tin nhận biết khách hàng thông qua bên thứ ba: hoạt động này được sửa đổi tên gọi từ hoạt động kinh doanh qua giới thiệu quy định tại Luật PCRT 2012. Đồng thời, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về các yêu cầu đối với bên thứ ba, quy định rõ việc nhận biết, xác minh thông tin khách hàng thông qua bên thứ ba không loại trừ trách nhiệm của đối tượng báo cáo trong việc nhận biết, xác minh thông tin khách hàng.
- Về xác minh thông tin nhận biết khách hàng thông qua việc thuê tổ chức khác: Dự thảo Luật kế thừa quy định về việc đối tượng báo cáo có thể thuê tổ chức khác xác minh thông tin khách hàng. Đồng thời, để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân dự thảo Luật bổ sung quy định đối tượng báo cáo phải bảo đảm tổ chức thuê xác minh phải bảo mật thông tin khách hàng theo quy định của pháp luật và đối tượng báo cáo phải chịu trách nhiệm về kết quả xác minh thông tin nhận biết khách hàng của tổ chức thuê. Việc thuê tổ chức khác để xác minh thông tin nhận biết khách hàng thực hiện theo thỏa thuận của các bên và quy định của pháp luật có liên quan.
- Về cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị (PEP): Dự thảo Luật bổ sung quy định về đối tượng PEP của tổ chức quốc tế, quy định trách nhiệm của đối tượng báo cáo phải thực hiện các biện pháp thích hợp để xác minh nguồn gốc tài sản của khách hàng và chủ sở hữu hưởng lợi và thực hiện giám sát mối quan hệ kinh doanh trong suốt quá trình giao dịch với khách hàng này.
- Về quan hệ ngân hàng đại lý: Dự thảo Luật bổ sung quy định đối tượng báo cáo khi thiết lập quan hệ với ngân hàng đối tác tại một quốc gia, vùng lãnh thổ khác để cung cấp dịch vụ ngân hàng, thanh toán và các dịch vụ khác cho ngân hàng đối tác phải áp dụng các biện pháp nhằm thu thập thông tin, đánh giá việc thực hiện các biện pháp về PCRT, hiểu biết về các trách nhiệm PCRT của ngân hàng đối tác trong quan hệ đại lý; trong trường hợp khách hàng của ngân hàng đối tác có thể thanh toán thông qua tài khoản của ngân hàng đối tác mở tại đối tượng báo cáo, đối tượng báo cáo phải đảm bảo rằng tài khoản của ngân hàng đối tác mở tại đối tượng báo cáo không được phép sử dụng bởi các ngân hàng vỏ bọc.
- Quy định về trách nhiệm của đối tượng báo cáo khi cung cấp các sản phẩm, dịch vụ mới, áp dụng công nghệ đổi mới: dự thảo Luật quy định đối tượng báo cáo phải ban hành chính sách, quy trình để nhận diện và đánh giá mức độ rủi ro về rửa tiền đối với các sản phẩm, dịch vụ mới và sản phẩm, dịch vụ hiện có áp dụng công nghệ đổi mới trước khi đưa vào sử dụng; áp dụng các biện pháp cần thiết để giảm thiểu rủi ro về rửa tiền.
- Về giám sát một số giao dịch đặc biệt: Dự thảo Luật kế thừa quy định tại Luật PCRT về các giao dịch đặc biệt mà đối tượng báo cáo phải giám sát, bao gồm: (i) Giao dịch với giá trị lớn bất thường hoặc phức tạp theo quy định của Chính phủ; (ii) Giao dịch với tổ chức, cá nhân tại quốc gia, vùng lãnh thổ nằm trong danh sách do Lực lượng đặc nhiệm tài chính công bố nhằm chống rửa tiền hoặc danh sách cảnh báo. Đối với các giao dịch này, dự thảo quy định đối tượng báo cáo phải thực hiện các biện pháp tăng cường phù hợp với mức độ rủi ro về rửa tiền; kiểm tra thông tin và mục đích của giao dịch, trường hợp có nghi ngờ về tính chính xác, mục đích của giao dịch, phải xem xét báo cáo giao dịch đáng ngờ và có thể từ chối giao dịch đó.
- Về minh bạch thông tin của pháp nhân: Dự thảo Luật kế thừa quy định yêu cầu về việc cập nhật, lưu trữ thông tin cơ bản, chủ sở hữu hưởng lợi của pháp nhân đối với cơ quan đăng ký kinh doanh; bổ sung quy định về việc cập nhật, lưu trữ thông tin cơ bản, chủ sở hữu hưởng lợi của pháp nhân của cơ quan cấp phép thành lập, hoạt động cho pháp nhân đó; sửa đổi, làm rõ các thông tin cần và những thông tin nếu có (thông tin về danh sách người quản lý pháp nhân, điều lệ, thông tin chủ sở hữu hưởng lợi của pháp nhân) mà cơ quan đăng ký, cơ quan cấp phép thành lập thực hiện cập nhật, lưu trữ. Dự thảo Luật cũng bổ sung quy định về trách nhiệm thu thập, cập nhật, lưu trữ thông tin cơ bản, chủ sở hữu hưởng lợi của pháp nhân. Đồng thời, trên cơ sở kế thừa quy định tại Luật PCRT, dự thảo Luật quy định cụ thể Ngân hàng Nhà nước, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ về quản lý nhà nước, thanh tra, giám sát PCRT, điều tra, truy tố, xét xử tội phạm có quyền yêu cầu cơ quan, pháp nhân cung cấp thông tin.
- Về minh bạch thông tin thỏa thuận pháp lý: Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về minh bạch thông tin của thỏa thuận pháp lý, theo đó quy định về nghĩa vụ của bên nhận ủy thác phải thu thập, lưu giữ thông tin về bên ủy thác, bên nhận ủy thác, người thụ hưởng, các bên liên quan (nếu có) và cá nhân có quyền kiểm soát cuối cùng đối với ủy thác và có trách nhiệm cung cấp các thông tin này cho các cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu; cung cấp thông tin cho tổ chức tài chính, tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan khi thiết lập mối quan hệ khách hàng liên quan đến tài sản được ủy thác. Tổ chức tài chính, tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan phải thực hiện nhận biết và cập nhật, xác minh thông tin nhận biết khách hàng theo quy định đối với những cá nhân, tổ chức liên quan đến ủy thác.
- Về minh bạch trong hoạt động của tổ chức phi lợi nhuận: Dự thảo Luật bổ sung quy định về khái niệm tổ chức phi lợi nhuận là tổ chức hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, bao gồm tổ chức phi chính phủ nước ngoài, quỹ xã hội, quỹ từ thiện, các hội, tổ chức tôn giáo được thành lập, đăng ký, hoạt động theo quy định của pháp luật Việt Nam. Bên cạnh đó, dự thảo Luật quy định các tổ chức này phải thực hiện cập nhật, lưu trữ hồ sơ về việc tài trợ, tiếp nhận tài trợ của tổ chức phi lợi nhuận và cung cấp cho cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu, qua đó đảm bảo yêu cầu về PCRT trong hoạt động của các tổ chức này.
6. Về trách nhiệm xây dựng quy định nội bộ và báo cáo, cung cấp, lưu trữ hồ sơ, thông tin về phòng, chống rửa tiền
- Về trách nhiệm xây dựng quy định nội bộ: Để phù hợp với loại hình, quy mô hoạt động của các đối tượng báo cáo, dự thảo Luật có quy định riêng trách nhiệm xây dựng quy định nội bộ của đối tượng báo cáo là tổ chức, trừ doanh nghiệp siêu nhỏ và đối tượng báo cáo là cá nhân, doanh nghiệp siêu nhỏ
[1]. Theo đó, với đối tượng báo cáo là cá nhân, doanh nghiệp siêu nhỏ, quy định nội bộ được giảm bớt một số nội dung (như chính sách, quy trình quản lý rủi ro, quy trình rà soát, phát hiện, xử lý và báo cáo giao dịch đáng ngờ …).
Bên cạnh đó, dự thảo Luật bổ sung một số nội dung phải có tại quy định nội bộ về PCRT của đối tượng báo cáo, bao gồm: chính sách chấp nhận khách hàng, trong đó có nội dung về từ chối mở tài khoản, thiết lập mối quan hệ kinh doanh, thực hiện giao dịch hoặc chấm dứt mối quan hệ kinh doanh; chính sách, quy trình quản lý rủi ro; tuyển dụng nhân sự, đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ phòng chống rửa tiền. Bổ sung yêu cầu quy định nội bộ phải được áp dụng, phổ biến đến đại lý, chi nhánh, công ty con của đối tượng báo cáo.
- Về báo cáo giao dịch đáng ngờ: Dự thảo Luật luật hóa các quy định tại Nghị định 116/2013/NĐ-CP (đã được sửa đổi, bổ sung) quy định cụ thể về các trường hợp đối tượng báo cáo phải thực hiện báo cáo giao dịch đáng ngờ. Bên cạnh đó, trên cơ sở rà soát từ thực tiễn quản lý và ý kiến tham gia của các cơ quan, tổ chức, dự thảo Luật sửa đổi một số dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm nhân thọ; bổ sung dấu hiệu đáng ngờ đối với hoạt động trung gian thanh toán tại dự thảo Luật. Về kỹ thuật, dự thảo Luật đã sửa đổi theo hướng tách các dấu hiệu đáng ngờ cơ bản và dấu hiệu đáng ngờ trong từng lĩnh vực thành các điều riêng để dễ theo dõi và thực hiện.
Luật PCRT năm 2012 giao Thủ tướng Chính phủ hướng dẫn các giao dịch đáng ngờ mới phát sinh trong từng thời kỳ. Tại dự thảo Luật đã sửa đổi quy định “giao Thủ tướng Chính phủ hướng dẫn” thành “giao Chính phủ hướng dẫn”. Các dấu hiệu đáng ngờ quy định tại Dự thảo Luật được xây dựng từ kinh nghiệm quốc tế, thực tiễn quản lý của cơ quan nhà nước, thực tế hoạt động tại đối tượng báo cáo. Theo đó, các dấu hiệu này sẽ được cập nhật để đáp ứng được tình hình, yêu cầu công tác phòng chống rửa tiền trong từng thời kỳ. Việc giao Chính phủ hướng dẫn đảm bảo tính cập nhật kịp thời khi có phát sinh những dấu hiệu mới, qua đó đảm bảo được yêu cầu của công tác PCRT. Do đó, về nội dung này Chính phủ đề xuất được giữ như nội dung Dự thảo Luật đã trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Về thời hạn báo cáo giao dịch đáng ngờ, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về thời hạn: (i) tối đa hai ngày làm việc kể từ thời điểm phát sinh giao dịch; hoặc (ii) một ngày làm việc kể từ thời điểm phát hiện giao dịch đáng ngờ, khắc phục những vướng mắc của đối tượng báo cáo trong quá trình thực hiện.
- Về giao dịch chuyển tiền điện tử: Dự thảo Luật bổ sung quy định trách nhiệm của các tổ chức tham gia vào giao dịch chuyển tiền điện tử phải có chính sách, quy trình quản lý rủi ro để thực hiện, từ chối, tạm dừng, kiểm soát sau giao dịch hoặc báo cáo giao dịch đáng ngờ các giao dịch chuyển tiền điện tử không chính xác, đầy đủ các thông tin theo yêu cầu.
- Dự thảo Luật cũng sửa đổi, bổ sung quy định về trách nhiệm lưu trữ hồ sơ, báo cáo của đối tượng báo cáo nhằm cụ thể các loại thông tin đối tượng báo cáo phải lưu trữ; quy định trách nhiệm báo cáo, cung cấp hồ sơ, thông tin này cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền của đối tượng báo cáo; sửa đổi, bổ sung quy định về bảo đảm bí mật thông tin, tài liệu báo cáo nhằm phù hợp với quy định pháp luật về bảo vệ bí mật Nhà nước và thực tiễn hoạt động của đối tượng báo cáo.
7. Về thực hiện thu thập, xử lý, phân tích, chuyển giao thông tin về PCRT và áp dụng các biện pháp tạm thời
- Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về việc trao đổi, chuyển giao thông tin PCRT với cơ quan có thẩm quyền trong nước, cơ quan có thẩm quyền nước ngoài. Đồng thời, bổ sung việc giao Chính phủ quy định chi tiết về việc chuyển giao, trao đổi thông tin PCRT trong nước; giao Chính phủ hướng dẫn về việc thu thập, xử lý và phân tích thông tin. Việc sửa đổi, bổ sung nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn chuyển giao, trao đổi thông tin PCRT tại Ngân hàng Nhà nước với các cơ quan có thẩm quyền trong và ngoài nước.
- Về áp dụng các biện pháp tạm thời: dự thảo Luật bổ sung trường hợp trì hoãn giao dịch khi có yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định tại các luật có liên quan, bổ sung quy định về thời điểm thực hiện biện pháp trì hoãn giao dịch theo hướng đảm bảo tính kịp thời, phù hợp với yêu cầu của Khuyến nghị số 6 của FATF.
Về biện pháp phong tỏa tài khoản, niêm phong, phong tỏa hoặc tạm giữ tài sản, dự thảo Luật bổ sung quy định về việc đối tượng báo cáo phải thực hiện quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về phong tỏa tài sản, phù hợp với các biện pháp quy định tại pháp luật về tố tụng.
8. Về quy định trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong PCRT
Về cơ bản, nội dung phân công trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong PCRT được kế thừa các quy định tại Luật PCRT năm 2012 và trên cơ sở luật hóa nội dung phân công trách nhiệm của bộ, ngành tại Nghị định 116/2013/NĐ-CP (đã sửa đổi, bổ sung). Ngoài ra, dự thảo Luật bổ sung trách nhiệm của bộ, ngành trong việc thực hiện đánh giá, cập nhật rủi ro quốc gia về rửa tiền thuộc phạm vi quản lý của bộ, ngành; sửa đổi, bổ sung trách nhiệm cụ thể một số bộ ngành, bảo đảm phù hợp với chức năng quản lý nhà nước của các bộ, ngành và tính thống nhất với quy định pháp luật liên quan.
9. Về điều khoản thi hành
- Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 49 Luật Ngân hàng Nhà nước, trong đó bỏ cụm từ “phòng, chống rửa tiền”. Việc sửa đổi, bổ sung nhằm tạo cơ sở để triển khai, thực hiện các yêu cầu về nâng cao tính độc lập của đơn vị tình báo tài chính tại khuyến nghị của FATF và đánh giá của APG cũng như để đáp ứng yêu cầu của công tác PCRT trong giai đoạn hiện nay, cụ thể:
Theo quy định tại Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật PCRT đều giao Ngân hàng Nhà nước chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về PCRT. Tại Ngân hàng Nhà nước, Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng đang được giao thực hiện nhiệm vụ này và Cục PCRT là đơn vị thuộc Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng được giao trực tiếp thực hiện nhiệm vụ về PCRT.
Tại khuyến nghị 29 của FATF yêu cầu mỗi quốc gia cần phải thành lập đơn vị tình báo tài chính, trong đó đơn vị tình báo tài chính cần phải được trao đầy đủ thẩm quyền để thu thập các thông tin từ các tổ chức báo cáo, truy cập một cách kịp thời các thông tin tài chính và thực thi pháp luật để thực hiện tốt 3 chức năng chính là (i) tiếp nhận, (ii) phân tích, và (iii) chuyển giao thông tin liên quan đến rửa tiền, tài trợ khủng bố một cách độc lập.
Tại Báo cáo đánh giá đa phương của APG năm 2022, APG đã chỉ ra việc Cục trưởng Cục PCRT chịu trách nhiệm trước Chánh thanh tra, giám sát ngân hàng và Thống đốc Ngân hàng Nhà nước về mọi hoạt động của Cục PCRT là chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu để Cục PCRT thực hiện chức năng của mình một cách độc lập và tự chủ; việc Cục PCRT nằm trong Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng có thể dẫn đến một số quan ngại về vấn đề bảo mật thông tin và lo ngại về tính độc lập trong hoạt động của đơn vị tình báo tài chính, vốn được coi trọng đặc biệt. Trên cơ sở đó, APG kiến nghị Việt Nam cần có các biện pháp để tăng cường năng lực, thẩm quyền và tính độc lập cho Cục PCRT để nâng cao hiệu quả công tác PCRT.
Với mô hình tổ chức, vị trí, chức năng của Cục PCRT hiện nay, chưa đáp ứng được yêu cầu về tính độc lập của đơn vị tình báo tài chính theo chuẩn mực quốc tế, là một trong lý do chính mà Việt Nam chưa gia nhập được Nhóm Các đơn vị tình báo tài chính Egmont (Nhóm Egmont) mặc dù đã có đơn gia nhập và đã được công nhận là quan sát viên của Nhóm Egmont từ năm 2010.
Trong hoạt động hợp tác quốc tế, các đơn vị tình báo tài chính trên thế giới được khuyến nghị ký kết Bản ghi nhớ để trao đổi thông tin về PCRT. Theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế, người đứng đầu đơn vị tình báo tài chính là người có thẩm quyền ký Bản ghi nhớ (đây là thẩm quyền bắt buộc phải có của đơn vị tình báo tài chính). Theo quy định tại khoản 2 Điều 2 Luật Thỏa thuận quốc tế, Bản ghi nhớ phải được ký nhân danh Tổng cục, cục thuộc Bộ, cơ quan ngang Bộ
. Điều này, gây nhiều khó khăn cho Cục PCRT trong quá trình đàm phán ký kết Bản ghi nhớ cũng như ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động trao đổi thông tin với đối tác nước ngoài (do nhiều đơn vị tình báo tài chính trên thế giới chỉ chấp nhận việc chia sẻ thông tin sau khi đã ký kết Bản ghi nhớ) và thực hiện các nghĩa vụ của Việt Nam trong APG;
Từ các lý do nêu trên, việc nâng cao năng lực hoạt động của đơn vị đầu mối về PCRT, thúc đẩy thực hiện có hiệu quả các đánh giá của APG, khuyến nghị của FATF đối với tính độc lập đơn vị tình báo tài chính, việc tách chức năng PCRT ra khỏi Cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng và đơn vị tình báo tài chính thành đơn vị thuộc Ngân hàng Nhà nước là cần thiết.
Trong quá trình xây dựng dự thảo Luật, dự thảo Luật có quy định về đơn vị đầu mối thuộc Ngân hàng Nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ về PCRT tại Luật. Tuy nhiên, để đảm bảo phù hợp chủ trương của Đảng, Nghị quyết của Quốc hội không quy định tổ chức, bộ máy tại các Luật chuyên ngành, Chính phủ đã bỏ quy định về đơn vị đầu mối tại dự thảo Luật.
Bên cạnh đó, để thực hiện khuyến nghị của FATF và đánh giá của APG tại báo cáo đánh giá đa phương, Chính phủ giao Ngân hàng Nhà nước xây dựng Đề án riêng, báo cáo cơ quan có thẩm quyền về đơn vị đầu mối về PCRT theo quy định. Việc sửa đổi khoản 1 Điều 49 Luật Ngân hàng Nhà nước không phải là quy định về tổ chức bộ máy nhà nước và là quy định cần thiết để Ngân hàng Nhà nước có cơ sở xây dựng Đề án, trình Chính phủ, các cấp có thẩm quyền về việc phân công nhiệm vụ thực hiện chức năng PCRT cho các đơn vị cụ thể thuộc Ngân hàng Nhà nước sau này.
- Dự thảo Luật bổ sung quy định sửa đổi, bổ sung Điều 34, 35 Luật Phòng, chống khủng bố và pháp luật về phòng, chống tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (sau đây gọi là “PBVKHDHL”) theo hướng tương đồng với các quy định cụ thể, mới được sửa đổi tại dự thảo Luật PCRT. Việc sửa đổi, bổ sung này căn cứ trên các khuyến nghị của FATF và đánh giá của APG tại Báo cáo đánh giá đa phương, theo đó một số yêu cầu sửa đổi, bổ sung pháp luật về PCRT cũng được khuyến nghị đồng thời với sửa đổi, bổ sung pháp luật về phòng, chống khủng bố, tài trợ PBVKHDHL. Với thời hạn phải báo cáo kết quả thực hiện đánh giá của APG vào tháng 3/2023, trong khi việc sửa đổi, bổ sung Luật phòng, chống khủng bố, pháp luật về phòng, chống tài trợ PBVKHDHL vẫn đang trong quá trình nghiên cứu, rà soát, việc sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật phòng, chống khủng bố, pháp luật về phòng, chống tài trợ PBVKHDHL tại dự thảo Luật này là cần thiết, tạo khuôn khổ pháp lý thống nhất giữa Luật PCRT và Luật Phòng, chống khủng bố, pháp luật về phòng, chống tài trợ PBVKHDHL.