Giáo dục, rèn luyện đạo đức cho cán bộ, đảng viên luôn được xem là một nhiệm vụ quan trọng của công tác xây dựng Đảng. Ngay từ những ngày chuẩn bị tiền đề cho việc thành lập Đảng, trong tác phẩm “Đường Kách Mệnh” (năm 1927), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã khẳng định, người cách mạng chân chính phải có những phẩm chất riêng, trong đó phải có những phẩm chất đạo đức cao đẹp, như “cần kiệm”, “chịu khó”, “vị công vong tư”, “không hiếu danh, không kiêu ngạo”, “ít lòng ham muốn về vật chất”,… Cách mạng Tháng Tám thành công, khi Đảng ta đã trở thành đảng cầm quyền, trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” (năm 1947), Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ “Đảng không phải là một tổ chức để làm quan phát tài”, mà là tổ chức sinh ra để làm nhiệm vụ “giải phóng dân tộc, làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng”. Người khẳng định, đạo đức (nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm) là “cái gốc” của người cách mạng (cán bộ, đảng viên); “Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”([1]). Trước khi đi xa, trong “Di chúc” thiêng liêng (năm 1969), Người căn dặn: “Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư” ([2]).
Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, lãnh đạo đất nước, trải qua những năm tháng phấn đấu gian khổ, nhờ giữ vững tư cách của đảng cách mạng chân chính, được nhân dân ủng hộ, Đảng ta đã làm nên những kỳ tích vĩ đại, hoàn thành công cuộc giải phóng dân tộc, tiến hành thành công công cuộc đổi mới đất nước, hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, bước vào thời kỳ đổi mới, bên cạnh những thành công, trong Đảng xuất hiện tình trạng “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, kể cả một số cán bộ chủ chốt các cấp, yếu kém cả về phẩm chất và năng lực; thiếu tính chiến đấu… giảm sút lòng tin, phai nhạt lý tưởng… vi phạm pháp luật của Nhà nước. Bệnh cơ hội, chủ nghĩa cá nhân trong một bộ phận cán bộ, đảng viên có chiều hướng gia tăng; vẫn còn tình trạng “chạy chức”, “chạy quyền”, “chạy tội”, “chạy bằng cấp””([3]). Hiện nay, tình trạng đó chưa được ngăn chặn, đẩy lùi và có mặt, có bộ phận còn diễn biến tinh vi, phức tạp hơn([4]). Trong bối cảnh đó, Đại hội XII của Đảng đề ra nhiệm vụ xây dựng Đảng về đạo đức (đặt ngang với công tác xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức), để Đảng ta mạnh từ bên trong, có đủ sức đề kháng trước các hiện tượng tiêu cực, là kịp thời, cần thiết và cũng là một bước vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng trong điều kiện mới.
Tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho cán bộ, đảng viên là một nội dung quan trọng trong công tác xây dựng Đảng về đạo đức
Xây dựng Đảng về đạo đức trước hết đòi hỏi phải đề cao công tác giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho từng cán bộ, đảng viên, nhất là những cán bộ, đảng viên ở vị trí quản lý, lãnh đạo. Chỉ khi từng cán bộ, đảng viên thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, hết lòng vì nước, vì dân, chí công, vô tư thì khi ấy Đảng mới thực sự trong sạch, vững mạnh. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, xây dựng Đảng về đạo đức có nội dung rộng lớn hơn thế và với yêu cầu cao hơn, thể hiện ở 3 khâu:
Thứ nhất, thiết lập, hoàn thiện chuẩn mực đạo đức của cán bộ, đảng viên gắn với từng ngành, từng lĩnh vực hoạt động và từng vị trí công tác của họ. Những chuẩn mực đạo đức chung dành cho cán bộ, đảng viên thể hiện trong Điều lệ Đảng, các hướng dẫn của Trung ương Đảng, nhất là trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 Khóa XII “Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”, là tiền đề, cơ sở chính trị cực kỳ quan trọng để các cấp ủy tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các chuẩn mực đạo đức cũng như các quy chế, quy định đạo đức cụ thể cho cán bộ, đảng viên trong từng cơ quan, đơn vị, từng ngành, lĩnh vực, cơ sở, địa bàn công tác, hoạt động.
Thứ hai, thiết lập, hoàn thiện và vận hành hiệu quả hệ thống thiết chế giám sát, tổ chức thực thi các chuẩn mực đạo đức của cán bộ, đảng viên để kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh cán bộ, đảng viên có hành vi vi phạm. Hệ thống thiết chế đó phải tạo điều kiện để người dân giám sát đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên ở cơ quan, đơn vị mà cán bộ, đảng viên công tác, ở địa phương mà cán bộ, đảng viên cư trú. Việc tăng cường sử dụng các thiết chế pháp luật để kịp thời phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, đảng viên cũng là yếu tố vô cùng quan trọng.
Thứ ba, bố trí, sử dụng đúng cán bộ được đào tạo, trưởng thành từ thực tiễn với chế độ đãi ngộ, phương tiện làm việc phù hợp để vận hành hệ thống thiết chế giám sát, tổ chức thực thi các chuẩn mực đạo đức của cán bộ, đảng viên.
Việc vận hành đồng bộ 3 khâu nói trên rất cần đến công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đối với cán bộ, đảng viên. Bởi lẽ, tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật là hoạt động chuyển tải các yêu cầu, các thông điệp của pháp luật đến với cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan để họ hiểu rõ quyền, nghĩa vụ của mình, biết được những giới hạn hành vi được phép thực hiện, qua đó góp phần hình thành và nâng cao ý thức tuân thủ và thượng tôn pháp luật trong xã hội.
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự chung do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận, được bảo đảm thực hiện bằng sức mạnh cưỡng chế của quyền lực nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội theo những trật tự xác định, nhằm duy trì trật tự và ổn định xã hội. Trong xã hội ta, pháp luật là sản phẩm phản ánh ý chí, nguyện vọng của nhân dân, đồng thời là sự thể chế hóa quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng. Trong hầu hết các trường hợp, quy định của pháp luật đều là sự kết tinh của “ý Đảng” và “lòng dân”, vì vậy, tuân thủ, thượng tôn pháp luật chính là tuân thủ, thượng tôn ý chí của nhân dân, vì lợi ích của nhân dân. Đây là một trong những yêu cầu đạo đức hàng đầu của các cán bộ, đảng viên chân chính trong xã hội hiện đại.
Chính vì thế, Luật Cán bộ, công chức quy định cán bộ, công chức có nghĩa vụ phải trung thành với Đảng Cộng sản Việt Nam; chấp hành nghiêm chỉnh đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước (Điều 8). Mỗi cán bộ, công chức phải thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư trong hoạt động công vụ (Điều 15). Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 quy định mỗi cán bộ, công chức đều có trách nhiệm “tích cực tìm hiểu, học tập pháp luật; tham gia các khóa học, lớp đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn về pháp luật; gương mẫu trong việc chấp hành pháp luật; chủ động, tích cực kết hợp thực hiện việc phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua các hoạt động chuyên môn, thực thi nhiệm vụ” (Điều 34).
Cán bộ, đảng viên (nhất là cán bộ, đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý) là nhóm chủ thể đặc biệt, như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói, họ là “những người đem chính sách của Đảng, của Chính phủ giải thích cho dân chúng hiểu rõ và thi hành. Đồng thời đem tình hình của dân chúng báo cáo cho Đảng, cho Chính phủ hiểu rõ, để đặt chính sách cho đúng”. Kinh nghiệm thực tế chỉ ra rằng, trong điều kiện Đảng cầm quyền, cán bộ, đảng viên dễ lợi dụng chức quyền của mình và uy tín của Đảng để lộng quyền, đặc quyền, đặc lợi, ức hiếp quần chúng và dễ bị tha hóa. Vì vậy, nếu thiếu sự kiểm soát của pháp luật, xem nhẹ việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đối với họ thì càng làm cho họ dễ bị tha hóa. Kinh nghiệm thực tế còn cho thấy, nếu thiếu tư cách đạo đức thì cán bộ, đảng viên không thể nhận thức đúng và vận dụng đúng chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, thậm chí còn cố ý bóp méo chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước để mưu lợi cho cá nhân, gia đình hoặc thân hữu; qua đó, làm cho người dân hiểu sai về chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước hoặc mất niềm tin vào Đảng và Nhà nước. Thiếu tư cách đạo đức, cán bộ, đảng viên cũng không có năng lực để phản ánh đúng tâm tư, nguyện vọng của người dân với Đảng và Nhà nước; từ đó, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước khó sát hợp với yêu cầu phát triển.
Điều đó cho thấy, cán bộ, đảng viên là chủ thể mà yêu cầu tuân thủ, chấp hành pháp luật được đặt ra rất cao, vì thế công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho họ cần được đặc biệt quan tâm. Mỗi cán bộ, đảng viên, với sức ảnh hưởng của mình trong xã hội, khi gương mẫu chấp hành pháp luật thì sẽ là những tấm gương tốt lan tỏa lối sống thượng tôn pháp luật trong xã hội và ngược lại, khi không gương mẫu chấp hành pháp luật, sẽ trở thành những tấm gương rất xấu, làm xói mòn lòng tin của người dân vào tính uy nghiêm của pháp luật, của Đảng và chế độ.
Chủ động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, đảng viên bằng cách cung cấp đầy đủ nhất thông tin về pháp luật cho họ, giúp mỗi người nhận thức đầy đủ về các quyền, nghĩa vụ của mình, các chuẩn mực pháp luật, giới hạn hành vi được thực hiện hay không được thực hiện để từ đó tự giác tuân thủ, chấp hành và tổ chức thi hành pháp luật. Thực hiện tốt công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, đảng viên để hình thành lớp cán bộ, đảng viên gương mẫu tuân thủ, chấp hành pháp luật cũng là một trong những biện pháp nhằm góp phần xây dựng Đảng về đạo đức, qua đó củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng, bảo đảm mọi người dân đều tuân thủ và chấp hành nghiêm chỉnh Hiến pháp và pháp luật, phát huy đầy đủ nhất vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, trong quản lý đất nước và kiến tạo sự phát triển xã hội.
Các giải pháp chủ động tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho cán bộ, đảng viên để góp phần xây dựng Đảng về đạo đức
Để chủ động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, đảng viên, cần tập trung thực hiện một số giải pháp chủ yếu sau đây:
Một là, phát huy vai trò chủ động, tích cực và tính tự giác, gương mẫu của mỗi cán bộ, đảng viên: Mỗi cán bộ, đảng viên cần tích cực, chủ động học tập, tìm hiểu, nắm vững và am hiểu sâu sắc các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, thấm nhuần đạo đức cách mạng để thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý đất nước theo pháp luật, đồng thời coi trọng xây dựng nền tảng đạo đức xã hội. Mỗi người cần nêu gương sáng trong tuân thủ và chấp hành pháp luật; hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; am hiểu pháp luật để thi hành nghiêm chỉnh pháp luật. Đồng thời, cần quán triệt đầy đủ, triển khai thi hành nghiêm túc, biết vận dụng sáng tạo chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, quy định của pháp luật trong từng hoàn cảnh, điều kiện, đối tượng cụ thể trong quá trình thực thi công vụ, để bảo đảm cho chủ trương, chính sách, pháp luật được thi hành một cách nghiêm chỉnh, công bằng, thống nhất trong cả nước. Từ đó, mới có thể giải thích, vận động, thuyết phục, cảm hóa, tập hợp nhân dân để mỗi người dân đều có hiểu biết pháp luật, tự giác học tập, tìm hiểu pháp luật, đồng thời tuân thủ và chấp hành Hiến pháp và pháp luật khi tham gia các quan hệ xã hội.
Hai là, phát huy vai trò, trách nhiệm của từng tổ chức đảng và đảng viên: Mỗi tổ chức Đảng và đảng viên cần nhận thức sâu sắc, đầy đủ và toàn diện về vị trí, vai trò, ý nghĩa của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật với tư cách là bộ phận quan trọng của công tác chính trị, tư tưởng, là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy, của từng chi bộ. Đưa việc quán triệt, phổ biến nội dung chính sách pháp luật, nhất là các quy định mới ban hành thành một nội dung sinh hoạt chi bộ thường kỳ; phát huy đầy đủ nhất vai trò tiên phong, gương mẫu đi đầu trong tự học tập, tìm hiểu pháp luật, nâng cao ý thức tuân thủ, chấp hành Hiến pháp và pháp luật của từng tổ chức đảng và đảng viên; tập trung lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện thật tốt công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, coi đây là tiêu chí đánh giá kết quả hoàn thành nhiệm vụ của các tổ chức đảng và từng đảng viên. Mỗi tổ chức đảng kịp thời lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt công tác thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật phù hợp với thực tiễn và đáp ứng lợi ích, nguyện vọng chính đáng của nhân dân trong quá trình xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật gắn với tổ chức thi hành và bảo vệ pháp luật.
Ba là, làm tốt công tác thông tin pháp luật để bảo đảm thực hiện đầy đủ quyền được thông tin về pháp luật của cán bộ, đảng viên và nhân dân; tiếp tục hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia văn bản quy phạm pháp luật (Trung ương và địa phương), công báo (giấy và điện tử) và các cơ sở dữ liệu thông tin khác về pháp luật để phục vụ tốt nhất nhu cầu tiếp cận thông tin pháp luật của cán bộ, đảng viên và người dân. Thực hiện tốt các hoạt động tổ chức họp báo công bố văn bản luật; ra thông cáo báo chí về văn bản; cung cấp đầy đủ các thông tin pháp luật trên cổng/trang thông tin điện tử của các bộ, ngành, đoàn thể, địa phương; tăng cường các hoạt động đối thoại chính sách, pháp luật, gắn với các vấn đề được cán bộ, đảng viên và dư luận xã hội quan tâm hoặc cần định hướng dư luận xã hội để kịp thời tháo gỡ vướng mắc, bất cập nảy sinh từ thực tiễn.
Bốn là, tiếp tục đổi mới nội dung, đa dạng hóa các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luậtcho cán bộ, đảng viên và nhân dân theo hướng cụ thể, thiết thực, hiệu quả, có trọng tâm, trọng điểm, thường xuyên, liên tục, kịp thời, phù hợp với từng nhóm đối tượng, lĩnh vực, địa bàn, trong từng hoàn cảnh, điều kiện cụ thể hướng đến mục tiêu “Tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật”. Chú trọng phổ biến nội dung chính sách pháp luật, các hành vi bị nghiêm cấm và chế tài xử lý; tăng cường giáo dục ý thức tuân thủ, chấp hành pháp luật, lợi ích của việc tuân thủ, chấp hành pháp luật qua vụ việc, tình huống, sự kiện cụ thể. Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường để gắn kết chặt chẽ giữa công tác giáo dục tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống với công tác phổ biến, giáo dục pháp luật hướng đến mục tiêu xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện với các tiêu chí: “Đẹp về nhân cách, đạo đức, tâm hồn; cao về trí tuệ, năng lực, kỹ năng sáng tạo; khỏe về thể chất; nâng cao trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tôn trọng, tuân thủ pháp luật; phát huy vai trò chủ thể sáng tạo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Năm là, gắn kết chặt chẽ giữa công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, đảng viên và nhân dân với với công tác xây dựng, thi hành, bảo vệ pháp luật và công tác dân vận của hệ thống chính trị, nhất là công tác vận động nhân dân và các cuộc vận động, các phong trào xã hội rộng lớn do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận phát động để phát huy đầy đủ nhất vai trò tiên phong, gương mẫu của đội ngũ cán bộ, đảng viên cũng như vai trò của cả hệ thống chính trị trong công tác tập hợp, vận động nhân dân học tập, tìm hiểu, nắm vững chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để nghiêm chỉnh tuân thủ, chấp hành, tự giác triển khai thực hiện tốt trong thực tiễn. Phát huy đầy đủ vai trò của các cơ quan báo chí, truyền thông, mạng lưới thông tin cơ sở, các tổ chức hành nghề luật trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; củng cố, kiện toàn gắn với khai thác, sử dụng hiệu quả đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật. Qua hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật, cần phát hiện những vướng mắc, bất cập, những lỗ hổng, điểm nghẽn lớn trong thể chế, chính sách và hệ thống pháp luật cũng như cơ chế tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật, để từ đó đề xuất, kiến nghị với Đảng, với cơ quan có thẩm quyền tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực thi chính sách pháp luật; kịp thời nêu gương “người tốt, việc tốt” trong xây dựng, thi hành, bảo vệ pháp luật, cũng như trong tuân thủ, chấp hành pháp luật để phổ biến, nhân rộng, tạo các điển hình tiên tiến, tạo thành phong trào rộng lớn trong toàn Đảng, toàn dân, làm cho cái tốt, cái tích cực đẩy lùi cái xấu, cái tiêu cực, góp phần quan trọng vào việc xây dựng Đảng về đạo đức và xây dựng một xã hội lành mạnh, phát triển bền vững.
Lê Thành Long
TS, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp
Nguồn: Tạp chí Cộng sản, số 904, tháng 2-2018, tr29-33
([1]) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, t.5, tr. 292
([2]) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr. 611-612
(3) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 263- 264
(4) Nghị quyết số 04-NQ/TW, ngày 30-10-2016, của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII, “Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”