Trong lĩnh vực hòa giải ở cơ sở, mặc dù chưa có một số liệu thống kê đầy đủ nhưng thực tiễn cho thấy đã có những vụ việc được hòa giải liên quan trực tiếp/ gián tiếp đến trẻ vị thành niên. Tuy nhiên, việc các hòa giải viên ở cơ sở tiến hành hòa giải các vụ việc này như thế nào, cách thức, trình tự hòa giải ra sao thì vẫn chưa được quy định hay hướng dẫn. Điều này dẫn đến trong một số trường hợp, việc hòa giải được tiến hành không bảo đảm được lợi tích tốt nhất của trẻ em, không bảo đảm sự bình đẳng của các em khi tham gia hòa giải với tư cách của một bên tranh chấp, xung đột. Và mặc dù trong Bộ tài liệu bồi dưỡng nghiệp vụ hòa giải dành cho hòa giải viên do Bộ Tư pháp ban hành có nội dung hướng dẫn về quy trình hòa giải chung, song do đối tượng trẻ vị thành niên có
khác với người trưởng thành về mức độ phát triển thể chất và tâm lý cũng như những nhu cầu cảm xúc và giáo dục dẫn đến có năng lực pháp luật hình sự thấp hơn nên rất cần thiết có một nghiên cứu toàn diện, đầy đủ, thích hợp về quy trình hòa giải riêng cho người chưa thành niên theo cách thức khác với người lớn. Kinh nghiệm của Trung tâm Tư pháp Cộng đồng (CJC) có thể được xem xét, nghiên cứu những điểm tích cực, tương đồng, phù hợp để tham mưu đề xuất một quy trình hòa giải ở cơ sở cụ thể với người chưa thành niên ở Việt Nam. Theo đó, để đảm bảo rằng tất cả các dịch vụ được cung cấp cho trẻ em
[1] và thanh thiếu niên
[2] bởi nhân viên CJC và hòa giải viên là phù hợp và thúc đẩy sự an toàn, phúc lợi và sức khỏe của trẻ em hoặc thanh thiếu niên, CJC đã đưa ra một chính sách riêng về hòa giải với trẻ em và thanh thiếu niên (bao gồm các cuộc hòa giải mà trẻ em hoặc thanh thiếu niên tham gia; không bao gồm các cuộc hòa giải giữa người lớn về các vấn đề liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên). Nhân viên và hòa giải viên của Trung tâm Tư pháp Cộng đồng phải áp dụng chính sách này trong bất kỳ vấn đề nào liên quan đến trẻ em hoặc thanh niên với tư cách là một bên tiềm năng tham gia hòa giải từ khi tiếp nhận, chuẩn bị hòa giải
[3] và hòa giải
[4]. Chính sách này bao gồm quy trình thích hợp để đánh giá xem tranh chấp liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên có phù hợp để hòa giải hay không, bao gồm:
(i) Nhân viên CJC tiếp nhận để xác định xem tranh chấp có phù hợp để tiến hành chuẩn bị hòa giải hay không.
(ii) Khi thông tin thu thập được cho thấy tranh chấp phù hợp để tiến hành chuẩn bị hòa giải, việc chuẩn bị hòa giải với một hòa giải viên CJC thích hợp sẽ diễn ra để xây dựng mối quan hệ với trẻ em hoặc thanh niên, cung cấp cho họ thông tin bổ sung về quy trình hòa giải và hơn thế nữa là đánh giá sự phù hợp để hòa giải.
(iii) Nếu quá trình chuẩn bị hòa giải cho thấy tranh chấp là phù hợp, thì vấn đề nói chung sẽ tiến tới hòa giải.
(iv) Đánh giá liên tục trong quá trình hòa giải về tính phù hợp của trẻ em hoặc thanh thiếu niên đối với hòa giải.
Các hòa giải viên là những người báo cáo bắt buộc theo Đạo luật Trung tâm Tư pháp Cộng đồng 1983 (NSW). Nếu, trong suốt quá trình làm việc, một hòa giải viên tin rằng trẻ em hoặc thanh thiếu niên có nguy cơ bị tổn hại đáng kể, họ phải tuân thủ quy định của CJC về việc bắt buộc báo cáo vấn đề này cho Bộ Gia đình và Dịch vụ cộng đồng NSW. Các đề xuất cũng được đưa ra về cách các hòa giải viên nên phản ứng như thế nào đối với trẻ em hoặc thanh thiếu niên tiết lộ bất cứ điều gì cho thấy rằng họ hoặc một trẻ em/thanh thiếu niên khác có nguy cơ bị tổn hại, bao gồm:
• Lắng nghe cẩn thận mà không ngắt lời hoặc chỉ trích.
• Không thể hiện bất kỳ cảm giác sốc, khó chịu hoặc lo lắng nào mà bạn có với trẻ/thanh thiếu niên.
• Sử dụng giọng điệu bình tĩnh và mức độ ngôn ngữ phù hợp với mức độ hiểu biết của trẻ.
• Đảm bảo với đứa trẻ/thanh thiếu niên rằng bạn tin chúng, và chúng đã làm đúng khi nói với bạn.
• Hãy xem xét những nỗi sợ hãi và lo lắng của họ một cách nghiêm túc và thừa nhận rằng thật khó để nói về một số điều.
• Sử dụng ngôn ngữ của trẻ em hoặc thanh thiếu niên nếu thích hợp.
• Nhấn mạnh những gì đã xảy ra không phải do lỗi của họ.
• Nói với trẻ em/thanh thiếu niên rằng đôi khi người lớn, thậm chí cả cha mẹ có thể làm điều sai trái.
• Nói với đứa trẻ /thanh thiếu niên rằng bạn sẽ cố gắng hết sức để giúp chúng.
• Cho biết bạn sẽ làm gì tiếp theo, bao gồm cả điều quan trọng là bạn phải nói với ai đó có thể giúp đỡ họ.
Đừng:
• Đưa ra những lời hứa mà bạn không thể giữ được (chẳng hạn như nói rằng bạn sẽ không nói với ai hoặc rằng bạn sẽ giải quyết được vấn đề).
• Đặt những câu hỏi phủ đầu hoặc những câu hỏi có thể khiến trẻ em hoặc thanh thiếu niên cảm thấy tội lỗi.
• Tìm kiếm thêm thông tin chi tiết ngoài những gì đứa trẻ tự do muốn tiết lộ (vai trò của bạn là lắng nghe và hỗ trợ đứa trẻ, không phải tiến hành điều tra).
Tại CJC, chỉ những hòa giải viên thích hợp mới được phân công tham gia một buổi chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên. Sự phù hợp của hòa giải viên phụ thuộc vào việc đáp ứng hai tiêu chí sau:
- Thứ nhất, tất cả các hòa giải viên của CJC tiến hành chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên phải hoàn thành Kiểm tra “Làm việc với Trẻ em”, và nhân viên CJC phải nhận được thư xác nhận từ cơ quan đã tiến hành kiểm tra - Ủy ban Trẻ em và Thanh thiếu niên NSW. Kiểm tra này đảm bảo rằng bất kỳ ai bị coi là "người bị cấm"
[5] sẽ không làm việc với trẻ em hoặc thanh thiếu niên; giúp bảo vệ trả em và thanh thiếu niên dưới 18 tuổi khỏi bị tổn hại về thể chất hoặc tình dục.
- Thứ hai, chỉ những hòa giải viên của CJC hòa giải thường xuyên và được đào tạo liên quan và/hoặc kinh nghiệm làm việc với trẻ em và thanh thiếu niên mới được chỉ định tham gia quá trình chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên.
1. Về phạm vi các tranh chấp có thể liên quan đến trẻ em hoặc thanh niên với tư cách là một bên tham gia hòa giải
- Hòa giải trong đó tất cả các bên là trẻ em hoặc thanh thiếu niên:
• Xung đột giữa anh chị em ruột hoặc anh chị em kế.
• Xung đột giữa các học sinh tại một trường học.
• Xung đột giữa trẻ em và thanh thiếu niên với các mối quan hệ xã hội hoặc cộng đồng.
• Xung đột giữa trẻ em và thanh thiếu niên trong câu lạc bộ thể thao hoặc giải trí.
- Hòa giải giữa người lớn và trẻ em/thanh thiếu niên
• Xung đột trong một gia đình, ví dụ xung đột giữa một đứa trẻ /thanh thiếu niên và cha mẹ, cha mẹ kế hoặc thành viên gia đình lớn.
• Tranh chấp giữa những người hàng xóm trong đó một trong những người hàng xóm có liên quan là trẻ em hoặc thanh thiếu niên.
• Tranh chấp trong một cộng đồng liên quan đến nhiều bên mà một trong các bên là trẻ em/thanh thiếu niên.
• Tranh chấp liên quan đến một tổ chức, ví dụ tranh chấp, xung đột giữa trẻ em/thanh thiếu niên trong một câu lạc bộ thể thao hoặc giải trí...
2. Về một số nguyên tắc trong hòa giải với trẻ em và thanh thiếu niên
- Thứ nhất, vai trò của CJC trong việc hòa giải với trẻ em và thanh thiếu niên: CJC cung cấp các dịch vụ hòa giải và quản lý xung đột miễn phí trong các tranh chấp mà trẻ em hoặc thanh thiếu niên là một bên tham gia khi điều này phù hợp theo chính sách này. CJC không cung cấp dịch vụ tư vấn hoặc các dịch vụ nhắm mục tiêu khác có thể được yêu cầu hoặc yêu cầu bởi trẻ em và thanh thiếu niên. CJC sẽ đề cập đến các dịch vụ khác nếu thích hợp. Nhiệm vụ của các hòa giải viên CJC là quan tâm hợp lý để tránh những người khác có thể gây tổn hại đến trẻ em và thanh thiếu niên.
- Thứ hai, trẻ em và thanh niên là một bên tham gia hòa giải: CJC thừa nhận rằng trẻ em và thanh thiếu niên có khả năng hình thành quan điểm của riêng mình có quyền bày tỏ quan điểm đó trong mọi vấn đề ảnh hưởng đến họ, dù trực tiếp hay gián tiếp. Nếu một vấn đề liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên tiến tới hòa giải, trẻ em hoặc thanh niên có liên quan là một bên bình đẳng trong hòa giải cùng với các bên khác. Điều cần thiết trong bất kỳ cuộc hòa giải nào là cả hai bên đều có quyền đưa ra và thực hiện các quyết định và không bên nào có thể đóng vai trò là trọng tài cuối cùng. Điều này đặc biệt thích hợp trong các cuộc hòa giải giữa trẻ em hoặc thanh thiếu niên và người lớn, đặc biệt khi người lớn là người có chức vụ quyền hạn (chẳng hạn như phụ huynh, hiệu trưởng trường học, lãnh đạo cộng đồng, v.v..). Điều quan trọng là phải nhận ra rằng trẻ em và thanh thiếu niên giao tiếp, tập trung, hiểu, thương lượng và đưa ra quyết định theo những cách khác với người lớn; phải đảm bảo rằng trẻ em hoặc thanh thiếu niên không bị thiệt thòi trong hòa giải theo mức độ phát triển của chúng.
- Thứ ba, việc tiếp nhận và các quy trình trước khi hòa giải cho trẻ em và thanh niên. Mục đích của quá trình tiếp nhận và quy trình hòa giải trước là để đảm bảo chỉ cung cấp các dịch vụ phù hợp, không loại trừ trẻ em và thanh thiếu niên khỏi các dịch vụ của CJC. Trong trường hợp CJC không thể cung cấp dịch vụ, CJC nên có giới thiệu thích hợp tới cơ quan, tổ chức khác.
- Thứ tư, vai trò của cha mẹ/người chăm sóc được ủy quyền trong các quy trình hòa giải liên quan đến trẻ em và thanh niên
Không có yêu cầu pháp lý nào để có được sự đồng ý từ cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền liên quan đến bất kỳ cuộc tiếp nhận, chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên. Nhân viên CJC có thể nói chuyện trực tiếp với trẻ em hoặc thanh thiếu niên trong quá trình tiếp nhận mà không cần nói chuyện với phụ huynh hoặc người chăm sóc được ủy quyền.
Có thể có một số trường hợp mà việc thông báo hoặc tham gia của cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền là không thích hợp, ví dụ như vì trẻ em hoặc thanh thiếu niên chỉ ra rằng họ phản đối việc tham gia.
Tuy nhiên, khi sự tham gia của cha mẹ được coi là mong muốn (ví dụ như do tuổi của đứa trẻ hoặc bản chất của tranh chấp), nhân viên CJC nên khuyến khích đứa trẻ hoặc thanh thiếu niên đồng ý để cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền được thông báo. Tuy nhiên, nhân viên CJC cuối cùng phải tôn trọng mong muốn của trẻ hoặc thanh thiếu niên về vấn đề này và không được trao đổi với cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền mà không có sự đồng ý của trẻ hoặc thanh thiếu niên.
Quyết định về việc:
+ Không cần thiết để khuyến khích trẻ em hoặc thanh thiếu niên thông báo cho cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền của chúng và nhận được sự đồng ý của họ, hoặc
+ Trong từng trường hợp cụ thể, với sự tham vấn của trưởng nhóm CJC, nhân viên CJC sẽ cung cấp thêm các dịch vụ tiếp nhận, chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải cho trẻ em hoặc thanh thiếu niên.
Trong trường hợp tiến hành mà không có sự hiểu biết hoặc sự đồng ý của cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền rõ ràng là gây tổn hại, không mong muốn hoặc không phù hợp vì bất kỳ lý do gì, CJC sẽ từ chối chấp nhận giới thiệu trừ khi có thông báo hoặc sự đồng ý của cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền.
- Thứ năm, vai trò của người hỗ trợ trong các cuộc hòa giải liên quan đến trẻ em và thanh thiếu niên
Nhân viên và hòa giải viên sẽ khuyến khích và tạo điều kiện cho sự hiện diện của một người hỗ trợ thích hợp cho trẻ em hoặc thanh thiếu niên tại buổi chuẩn bị hòa giải và hòa giải. Trong một số trường hợp, cũng có thể thích hợp để một người hỗ trợ tham gia trong quá trình tiếp nhận.
Trong trường hợp trẻ em hoặc thanh thiếu niên không đồng ý chỉ định một người hỗ trợ phù hợp trong quá trình chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải, CJC sẽ xem xét và xác định xem có phù hợp để tiến hành chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải trong trường hợp không có người hỗ trợ hay không.
Người hỗ trợ phải từ 18 tuổi trở lên. Người hỗ trợ không cần phải là cha mẹ của trẻ em hoặc thanh thiếu niên hoặc người chăm sóc được ủy quyền.
Các yếu tố mà CJC có thể tính đến khi xác định tính phù hợp của người hỗ trợ bao gồm (nhưng không giới hạn):
• Tuổi của người được đề xuất hỗ trợ.
• Bản chất của mối quan hệ giữa đứa trẻ hoặc thanh thiếu niên và người được đề xuất hỗ trợ.
• Tính chất và mức độ tham gia của người được đề xuất hỗ trợ đã có trong tranh chấp cho đến nay.
Nếu không có người hỗ trợ thích hợp cho trẻ em hoặc thanh thiếu niên, nhân viên CJC có thể giới thiệu trẻ em hoặc thanh thiếu niên đến một cơ quan thích hợp có thể chỉ định một người hỗ trợ tiềm năng.
Nếu bên tranh chấp phản đối người hỗ trợ mà trẻ em hoặc thanh niên đã chỉ định, nhân viên CJC sẽ nói chuyện với bên tranh chấp và trẻ em hoặc thanh thiếu niên về bất kỳ mối quan tâm nào, và sẽ hướng tới một người hỗ trợ phù hợp được đề cử mà cả hai bên đều cảm thấy thoải mái.
Nếu không có người hỗ trợ phù hợp nào được cả hai bên chấp nhận có thể được chỉ định làm người hỗ trợ cho trẻ em hoặc thanh thiếu niên, CJC sẽ xem xét và xác định xem vấn đề có phù hợp để hòa giải hay không khi không có người hỗ trợ phù hợp.
Vai trò của một người hỗ trợ cho trẻ em hoặc thanh thiếu niên trong quá trình chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải có thể khác với vai trò của một người hỗ trợ cho một người lớn. Vai trò của người hỗ trợ sẽ liên quan đến sự phát triển cụ thể hoặc nhu cầu cá nhân của trẻ khi tham gia hòa giải với tư cách là người tham gia bình đẳng.
Ví dụ, một đứa trẻ hoặc thanh thiếu niên có thể yêu cầu người hỗ trợ của họ nói thay cho mình thường xuyên hơn so với trường hợp của người hỗ trợ cho người lớn và trẻ em hoặc thanh niên có thể cần nghỉ ngơi thường xuyên hơn để nói chuyện với người hỗ trợ của họ ở chế độ riêng tư.
- Thứ sáu, trẻ em và thanh thiếu niên không ở một mình với nhân viên CJC hoặc hòa giải viên bất cứ lúc nào
Không một nhân viên hoặc hòa giải viên nào được ở một mình trong thời gian tiếp nhận, chuẩn bị hòa giải, hòa giải hoặc bất kỳ lúc nào khác, ở một mình với trẻ em hoặc thanh thiếu niên trong phòng hoặc không gian riêng tư khác.
Việc tiếp nhận thường được thực hiện qua điện thoại. Tuy nhiên, nếu một đứa trẻ hoặc thanh thiếu niên gặp trực tiếp một nhân viên CJC hoặc hòa giải viên để hoàn thành việc tiếp nhận, để thực hiện một cuộc điều tra hoặc vì bất kỳ lý do nào khác, thì phải có một người hỗ trợ hoặc một nhân viên CJC hoặc hòa giải viên khác có mặt với đứa trẻ hoặc thanh thiếu niên mọi lúc.
Tuy nhiên, nhân viên CJC hoặc hòa giải viên có thể nói chuyện với trẻ em hoặc thanh thiếu niên qua điện thoại (mà không có sự hiện diện của một nhân viên CJC khác, hòa giải viên hoặc người hỗ trợ) nhằm mục đích xác định sự phù hợp và tổ chức chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải.
Tại thời điểm chuẩn bị hòa giải và hòa giải, người được hỗ trợ phải có mặt để hỗ trợ trẻ em hoặc thanh niên và tránh trường hợp hòa giải viên ở một mình với trẻ em hoặc thanh thiếu niên. Trong trường hợp tiến hành chuẩn bị hòa giải hoặc hòa giải mà không có người hỗ trợ, nhân viên CJC và hòa giải viên phải thực hiện các thỏa thuận thích hợp như:
• Đối với phiên chuẩn bị hòa giải, thường do một hòa giải viên tiến hành, tiến hành phiên họp trong môi trường cởi mở (tuy nhiên phải đảm bảo đủ bí mật đối với nội dung của cuộc thảo luận) hoặc có mặt hai hòa giải viên.
• Đối với hòa giải, thường được tiến hành bởi hai hòa giải viên, đảm bảo rằng cả hai hòa giải viên đều có mặt tại tất cả các phiên họp riêng với trẻ em hoặc thanh thiếu niên.
- Thứ bảy, tính tự nguyện của hòa giải. Hòa giải là một quá trình tự nguyện, trừ khi có lệnh khác của tòa án. CJC sẽ luôn thông báo cho các bên (bao gồm cả trẻ em và thanh thiếu niên) về tính tự nguyện của quá trình hòa giải, đồng thời sẽ làm việc với những người giới thiệu và các nhà cung cấp dịch vụ khác để đảm bảo rằng các bên được thông báo đầy đủ về lựa chọn dịch vụ của họ. Điều này có nghĩa là thông báo cho trẻ em và thanh thiếu niên biết rằng (trừ khi họ được lệnh hòa giải bởi tòa án) việc tham gia/không tham gia vào quá trình hòa giải là lựa chọn của họ.
3. Về các yếu tố có thể khiến buổi hòa giải liên quan đến trẻ em hoặc thanh thiếu niên không phù hợp
Các yếu tố sau đây có thể cho thấy một vấn đề không phù hợp để hòa giải và sẽ được nhân viên CJC và hòa giải viên xem xét ở tất cả các giai đoạn bao gồm tiếp nhận, chuẩn bị hòa giải và hòa giải:
• Trẻ em hoặc thanh thiếu niên không có khả năng, cho dù vì tuổi tác, sự trưởng thành hoặc bất kỳ lý do nào khác, để hiểu mục đích và quy trình hòa giải.
• Tranh chấp không thích hợp để hòa giải vì trẻ em hoặc thanh niên không thể tự do thương lượng vì tuổi tác, sự trưởng thành, chênh lệch quyền lực trong mối quan hệ của họ với bên kia hoặc các bên, bệnh tâm thần không được kiểm soát hoặc khuyết tật trí tuệ (không thể giải quyết được thông qua một người hỗ trợ thích hợp hoặc bất kỳ phương tiện nào khác) hoặc vì bất kỳ lý do nào khác.
• Một bên dường như có ý định sử dụng quy trình để quấy rối bên kia.
• Các vấn đề đang tranh chấp không thích hợp để hòa giải (ví dụ, khi các bên muốn hòa giải vấn đề bạo lực hoặc cáo buộc lạm dụng trẻ em).
• Trẻ em hoặc thanh thiếu niên hoặc bên tranh chấp có những lo ngại về an toàn có nghĩa là hòa giải không thích hợp.
• Trẻ em hoặc thanh thiếu niên sẽ không đồng ý thông báo hoặc liên quan đến cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền và không thích hợp để tiến hành mà không có sự đồng ý, hoặc tham gia của cha mẹ hoặc người chăm sóc được ủy quyền.
• Trẻ em hoặc thanh thiếu niên từ chối hoặc không thể thu xếp cho một người hỗ trợ và không thích hợp để tiến hành hòa giải trong trường hợp không có người hỗ trợ đó.
• Không thích hợp để hòa giải vấn đề (vì lý do không liên quan đến tuổi của các bên) theo bất kỳ chính sách nào khác của CJC.